miércoles, 29 de abril de 2009

A palabra do día

Tirarrollas: subst. masc.
De tirar + rolla (latín : rotula ‘rodiña’).
Instrumento para extraer os tapóns de cortiza das botellas

martes, 28 de abril de 2009

CUANTIFICADORES E IDENTIFICADORES

1.- Cuantificadores.

algún, algunha, algúns, algunha
abondo, abonda, abondos, abondas
alguén
moito, moita, moitos, moitas
algo
ben

ningún, ningunha, ningúns, ningunhas
demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas
ninguén
máis
nada
menos
ren ou res
tanto, tanta, tantos, tantas
un, unha, uns, unhas
todo, toda, todos, todas
varios, varias cada; cada cal; cadaquén
pouco, pouca, poucos, poucas
ambos, ambas; entrambos, entrambas
bastante, bastantes

2.- Identificadores.

outro,outra, outros, outras
calquera; quenquera
tal, tales
mesmo, mesma, mesmos, mesmas
propio, propia, propios, propias
o demais, a demais, os demais, as demais
o máis, a máis, os máis, as máis
certo,certa, certos, certas
determinado, determinada, determinados, determinadas


Contraccións

Algún e outro, cos seus femininos e plurais, contraen coas preposicións en e de: nalgún, nalgunha...; dalgún, dalgunha...; noutro, noutra...; doutro, doutra.... Con alguén e algo non se marca contracción na escrita.

Se o cuantificador ou o identificador está iniciado por un(s), unha(s) ou por o(s), a(s) (uns cantos, un pouco, o demais, o máis, ...) as contraccións son as indicadas para os artigos.

O indefinido un(s), unha(s), cando actúa como adxectivo, presenta as mesmas contraccións ca o artigo indeterminado: falounos duns problemas que non demos entendido. Cando se usa como pronominal xeralmente represéntase a contracción coas preposicións de e en, dando lugar ás formas dun(s), dunha(s), nun(s), nunha(s): están sempre a falar mal dun; por contra, non se representa na escrita a contracción coa preposición con: tanto se comprometía con un coma con outro.

lunes, 27 de abril de 2009

A palabra do día

Porca: subst. fem.

Do lat. porca ‘peza con cavidade roscada’.

Peza cilíndrica ou prismática con cavidade roscada que se adapta a un parafuso.

viernes, 24 de abril de 2009

A palabra do día

cegoñal: subst. masc.

De cegoña: latín: ciconia, por comparación co longo pescozo da cegoña + suf.
–al, "relación, pertenza".
Mecanismo formado por un eixe disposto en forma de cóbado dobre, que transforma o movemento alternativo das bielas en movemento de rotación do eixe

jueves, 23 de abril de 2009

A palabra do día

Randeeira: subst. fem.
De randear latín vulgar

Estrutura que consta dun asento suspendido sobre dúas cordas ou cadeas penduradas dunha barra horizontal, que se emprega para moverse cara adiante e cara atrás.

Sin.: Acaneadoiro, arrandeadoiro, balancín, bambán, bimbastro, carrandiola, carriola, dindán, randea.

miércoles, 22 de abril de 2009

PERÍFRASES VERBAIS

Perífrases con valor temporal

futuridade

Ir + infinitivo

Vouno comer fabada.

Haber (de) + infinitivo

Heino buscar aínda que non o encontre.

inminencia

Haber (en pretérito) (de) + infinitivo

Houbeches partir unha perna.

Querer + infinitivo

Parece que quere chover

Estar a / para + infinitivo

Os nosos pais están a / para chegar.

Perífrases con valor modal

obrigación

Haber (de) + infinitivo

Haber (impersoal) + que + infinitivo

Has de facer o que che manden.

Hai que vixiar aos nenos.

Ter + que + infinitivo

Tes que facer os deberes.

Ter + de + infinitivo

Tiña de ser así.

Deber (de) + infinitivo

Debe traballar máis e mellor.

hipótese

Haber (de) + infinitivo

Habemos rematar o mes que vén.

Deber (de) + infinitivo

Debe ter máis de cen anos.

probabilidade

Poder + infinitivo

Esa casa pode caer calquera día.

Perífrases con valor aspectual

imperfectiva

Andar + a + infinitivo

Andan a traballar día e noite.

Ser + a + infinitivo

Todos son a dicir que estamos en crise.

Andar + xerundio

Andan mercando nas rebaixas.

Estar + xerundio

Estou estudando e non podo falar.

Levar + xerundio

Levo estudando toda semana.

Seguir + xerundio

Segue sendo tan troulán coma sempre.

Ir + xerundio

Xa vai comendo un pouco mellor.

Vir + xerundio

Veñen sendo da familia

perfectiva

Acabar + de + infinitivo

Acabo de saber que estás no paro.

Deixar(se) + de + infinitivo

Deixa de andar de troula.

Dar + participio

Non dou rematado de preparar o exame.

Levar + participio

Levo viaxado moito.

Ter + participio

El xa ten feito das súas.

incoativa

Comezar / empezar + a + infinitivo

Comecei a traballar aos 20 anos

Botar(se) / poñer(se) + a + infinitivo

Despois do xantar boteime a durmir.

Dar + en + infinitivo

Dende que veu o bo tempo dei en facer moitas máis

actividades.

terminativa

Chegar + a + infinitivo

Chegou a xurar que el non fora.

Vir + a + infinitivo

Ao final veu a saberse a verdade.

Acabar + por + infinitivo

Acabou por chorar.

reiterativa

Volver + infinitivo

Volvín caer no mesmo charco

Ter + participio

Temos estado moitas veces en Ourense

· Ter + Participio: Cando temos o verbo Ter + participio de verbos
transitivos,que aparece concordando co seu obxecto directo non é
perífrase verbal: Decatouse de que tiña chantados os ollos.

lunes, 20 de abril de 2009

A Palabra do día

Bigornia
subst. fem. Lat. bicornia, do adx. bicornis, -e (bis +cornum , sing. de cornia, ‘de dous brazos’).
Zafra pequena de aceiro ou ferro, provista dunha longa barra que permite fixala e con dúas puntas laterais opostas, que facilita traballos como bater e modelar os metais.

jueves, 16 de abril de 2009

Uso do infinitivo persoal/conxugado/flexionado.


Unha das características do galego é a de posuír un infinitivo flexionado que é portador

dun morfema de persoa.


1.1.- Debe usarse:

Sempre que o infinitivo vaia introducido por unha preposición e non forma

parte de perífrase verbal.

Cando o infinitivo ten un suxeito propio, diferente o do verbo principal.

1.2.- Non pode usarse:

Cando ten o mesmo suxeito que o verbo antecedente do que depende ou nas

perífrases verbais.

Cando non ten un suxeito determinado nin posibilidades de telo.

Cando un complemento átono do outro verbo fai de suxeito do infinitivo.

A PALABRA DO DÍA

pneumático

(Do lat. pneumaticus, e este do gr. πνευματικός, relativo ao aire).

1. adx. Que funciona con aire ou outro gas. Martelo pneumático

2. m. Peza de caucho con cámara de aire ou sen ela, que se monta sobre a lamia dunha roda.

3. f. Fís. Estudo dos gases.

miércoles, 15 de abril de 2009

A PALABRA DO DÍA

alienacións.f. (lat. alienatĭo, -ōnis)

1. Filos. e Sociol. Estado do individuo que, por factores de tipo económico, político, relixioso, etc., está privado das súas propias características, do seu modo de pensar e de ser e do sentido crítico ante a sociedade.
2. Psiq. Estado do individuo que ten as facultades mentais perturbadas, o que o incapacita para desenvolverse na sociedade. Demencia, loucura.

martes, 14 de abril de 2009

Verbos que non son pronominais en galego

Hai moitos verbos que en castelán funcionan como pronominais, mentres que en galego non.

Estes son algúns dos que non se deben empregar con pronome reflexivo:

abrandar, adormecer,afrouxar, almorzar, apodrecer, apurar, atrasar, baixar, caer, calar, cargar, casar, cicatrizar,coller, comer, curar, deixar, demorar, desfondar,desinchar, dislocar, enfermar, escapar,escordar, esperar, espertar, estreitar, fracturar,inchar, incrementar, marchar,merendar, morrer, parar, quedar, rachar, rebentar, recordar, rir, romper,sentar, sorrir, terminar,tropezar,xogar...

miércoles, 8 de abril de 2009

A PALABRA DO DÍA

Pseudónimo

Usar un nome diferente do propio é, dalgún xeito, mentir. O termo pseudónimo formouse a partir do grego pseudés 'mentireiro', 'falso' e de onoma 'nome', este tamén achado en onomástico, homónimo e anónimo, entre moitos outros vocábulos da nosa lingua.

lunes, 6 de abril de 2009

Verbos Irregulares VI

Valer

INDICATIVO SUBXUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE
vallo valía valla
vales valías vallas vale
vale valía valla
valemos valiamos vallamos
valedes valiades vallades valede
valen valían vallan
PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF.CONX.
valín valera valese valer
valiches valeras valeses valeres
valeu valera valese valer
valemos valeramos valésemos valermos
valestes valerades valésedes valerdes
valeron valeran valesen valeren
FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F.NOMINAIS
valerei valería valer INF.
valerás valerías valeres valer
valerá valería valer XER.
valeremos valeriamos valermos valendo
valeredes valeriades valerdes PART.
valerán valerían valeren valido

Conxúgase da mesma manerira que valer o derivado equivaler.

Ver

INDICATIVO SUBXUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE
vexo vía vexa
ves vías vexas ve
ve vía vexa
vemos viamos vexamos
vedes viades vexades vede
ven vían vexan
PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF.CONX.
vin vira vise ver
viches viras vises veres
viu vira vise ver
vimos viramos vísemos vermos
vistes virades vísedes verdes
viron viran visen veren
FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F.NOMINAIS
verei vería vir INF.
verás verías vires ver
verá vería vir XER.
Veremos veriamos virmos vendo
veredes veriades virdes PART.
verán verían viren visto

Conxúganse igual os derivados motivados: entrever, prever, rever. Prover conxúgase como ver nos tempos do tema depresente e nas formas nominais (provexo, provés...; provía...; proverei...), mentres que nos tempos do tema de perfecto tende a facerse regular: provín, proviches,proveu, provemos, provestes, proveron; provera, etc.; provese,etc.; prover, etc.

Vir

INDICATIVO SUBXUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE COPRETÉRITO PRESENTE
veño viña veña
vés viñas veñas ven
vén viña veña
vimos viñamos veñamos
vindes / vides viñades veñades vinde / vide
veñen viñan veñan
PRETÉRITO ANTEPRETÉRITO PRETÉRITO INF.CONX.
vin viñera viñese vir
Viñeches viñeras viñeses vires
veu viñera viñese vir
Viñemos viñeramos viñésemos virmos
viñestes viñerades viñésedes virdes
viñeron viñeran viñesen viren
FUTURO POSPRETÉRITO FUTURO F.NOMINAIS
virei viría viñer INF.
virás virías viñeres vir
virá viría viñer XER.
viremos viriamos viñermos vindo
viredes viriades viñerdes PART.
virán virían viñeren vido

Conxúganse igual os derivados de vir (advir, convir,contravir, desconvir, devir, desavir, intervir, previr, provir, reconvir, sobrevir), aínda que no tema de perfecto algúns deles tendan a conxugarse polo modelo regular

A PALABRA DO DÍA

laso -a adx.

1. Que está nunha situación de descanso, que está libre de tensións. 2. fig. Que é menos estrito ou rigoroso do que debía ser. 3. Sen ondas nin rizos [cabelo]. Sin. liso.

Os romanos empregaban o adxectivo laxus para cualificar algo que fose grande, extenso, amplo, frouxo ou solto. Laxus provén de liquor, liquoris (co cambio do i por un a, chamado apofonía, moi frecuente no latín) que significaba 'líquido', un estado da materia indubidablemente máis relaxado que o sólido.
De aí formouse o verbo relaxare, co sentido de 'relaxar', 'afrouxar', 'soltar'. Relaxare arcum (desarmar a corda dun arco), relaxare alvus (descargar o ventre), de onde provén laxante; relaxare tristem vultum (afrouxar o aspecto tenso, para darlle unha expresión tranquila ou relaxada).
Ademais de líquido, de liquor deriva licor, entre moitas outras palabras. En economía e finanzas, liquidez é a propiedade dun ben de ser facilmente convertible en diñeiro e, por extensión, aplícase tamén os activos en efectivo, tales como papel moeda, depósitos bancarios e os títulos ben cualificados.

miércoles, 1 de abril de 2009

A PALABRA DO DÍA

moeda

Peza de metal, xeralmente en forma de disco e acuñada cos distintivos elixidos pola autoridade emisora para acreditar a súa lexitimidade e valor. Tamén, por extensión, billete ou papel de curso legal. O termo provén do nome do lugar onde se acuñaba moeda en Roma: unha casa situada á beira do templo da deusa Xuno Moneta, baixo cuxa protección estaba. O escritor latino Livio Andrónico deulle á deusa este sobrenome, Moneta, despois de que os gansos que vivían ao redor do templo, no monte Capitolio, advertisen cos seus grallos aos romanos dun ataque dos galos. Avisar, en latín, é monere (de onde proveñen admonición e monitor) e por iso, a deusa, á que se atribuíu o aviso dos gansos, foi chamada desde entón Xuno Moneta. Como o seu templo estaba á beira do lugar onde se fundían os denarios (de aí, diñeiro), as moedas tomaron ese nome.
Bibliografía: Ricardo Soca ( Periodista, editor de "La Página del Idioma Español y de La palabra del día").