As Vogais Tónicas

/E/, /O/ aberto aparece

-> Cando no latín clásico era /ĕ/ breve, ou certos ditongos ( soe ditongar en castelán ) fEro, fErro, bEsta, tErra, fEsta, rOda, metu > mEdo, petra> pEdra, venit > vEn, septe > sEte, equa > Egoa, generu> xErno, caecu > cEgo, quaero > qUero, graecu > grego; co ditongo /ie/ , mulier > mullEr (pero pariete > parede, fechado).

-> Nos ditongos crecentes soe abrirse: frecuEnte, cuOta (neutralizado en /o/ pechado en posición átona final. ménguo)

-> As formas do tema do perfecto dos verbos irregulares: coubEmos, coubEra, coubEr (cabEr), dEches, dEra.... fixEches, FixEra, fixEmos (facEr)...... dixEches, dixEras.

->Verbos con alternancia vocálica

*1ª conxugac. Os verbos CEBAR, BOTAR... teñen sempre timbre aberto: En verbos como "levar": rizotónicas do Pres. Ind., Pres Subx., e Impert. son abertas

*2ª conxugac.: vogal radical /E/ ou /O/: e/E (beber) o/O (morrer):Presente de Indic P2ª, P3ª, e P6ª : Os verbos QUERER, QUECER, ESQUECER e PODER, teñen sempre timbre aberto.

*3ª conxugac.: Verbos con alternancia vocalica a vogal radical /E/ ou /U/:i/E (servir) u/O (durmir):Presente de Indic P2ª, P3ª, e P6ª

-> Os nomes das seguintes letras: E, Efe, Ele, Eme, Eñe, Erre, Ese, O.

-> Normalmente nas esdrúxulas, cultismos ou enpalabras novas: dirEcto, ´ Óbolo(pequena esmola), Óbice(obstáculo), Época.

-> Palabras rematadas en "-el"e "-ol" e os seus plurais "-eis" "-ois" : pEl, papEl, papEis, anEl, anEis. farOl, farOis

/e/, /o/ pechado aparece

-> Cando no latín clásico, tiñan /e/ longo, /i/ aberto, /o/ longo ou ditongo /oe/ (non soen ditongar en castelán): cheo <>enum, feo <>oedus, tona, rede. todo , boca

-> Nos ditongos decrecentes (todo /o/ tónico que vaia en ditongo con /u/): touro, tesouro, moito.

-> Nas palabras rematadas nos sufixos -edo (eza : rochedo, penedo, cortello, vencello guedello. Agás: vEllo, naturEza.

->As formas do tema do perfecto dos verbos regulares: comera, collemos, collera…

->Verbos con alternancia vocálica:

*1ª conxugación:

a) Os verbos QUITAR, VOTAR teñen sempre timbre pechado.

b) En verbos como "levar": arizotónicas do Pres. Ind., Pres Subx., e Impert. son pechadas

c) As formas dos verbos da primeira conxugación nos que a vogal /e/ ou /o/ vai seguida de /i/ ou consoante palatal "x", "ch", "ll", "ñ": deita, loita, despoxas, axexa, acochas, pechas, tellan, ollan, soñas, empeña; e nos verbos rematados en "-ear", "-oar" coxean, voas.

*2ª conxugación con vogal radical /e/ ou /o/:

a) No Imperat. e no Pres.de Subx.

b) Nas 1ª, 4ª, e 5ª persoa dos presente de indicativo.

c) Os verbos DEBER, CRER e LER teñen sempre timbre pechado.

*3ª conxug. con vogal radical /E/ ou /U/: i/E (servir) u/O (durmir) no Pres. de Ind. P1ª, P4ª, e P5ª, e demais tempos.

-> Os nomes das seguintes letras:: be, ce de, gue, te, xe, zeta.

-> As formas do tema do Perfecto dos verbos SER, IR: fomos, fora, fose, for...

-> As formas de infinitivo: coller, collermos, pór, pormos...

-> Os nomes que rematan en -ón (camión), -or (comedor), -oso (xeitoso).

-> As agudas rematadas en "-es": Santiagués, tres. Portugués; agás: es (ser), tes (ter), través, revés, mes (cereal), vés (vir)